Gračanica

Manastir Gračanica se nalazi u južnoj srpskoj pokrajini Kosovo i Metohija, na oko 480 km od Beograda i 10 km južno od Prištine. Manastir je posvećen Uspenju Presvete Bogorodice i sagrađen je 1321. godine. Zadužbina je kralja Milutina, njegove žene Simonide i sina Stefana.

Crkva manastira Gračanica je građevina sa pet kubeta sa osnovom upisanog krsta, te kao takva pripada grupi prvoklasnih arhitektonskih ostvarenja svoga vremena. Zidana je u vizantijsko – srpskom stilu od tesanog kamena i predstavlja jednu od tri crkve toga vremena koje su zidane sa pet kubeta.

Freske u Gračanici oslikali su grčki majstori iz Soluna, čuveni Mihailo i Evtihije, koji su živopisanje završili 1321. Odlično su očuvane i pripadaju narativnom slikarstvu, karakterističnom za srpsku i vizantijsku umetnost prve polovine XIV veka. Karakteristično za Gračanicu je to da je ovde, po prvi put u starom srpskom slikarstvu, naslikana geneološka loza dinastije Nemanjića, sa 16 portreta. Na ulazu u crkvu nalaze se portreti ktitora kralja Milutina i njegove žene Simonide kojoj su na slici oštećene oči. Taj motiv  inspirisao je velikog pesnika Milana Rakića da napiše jednu od najlepših pesama novije srpske književnosti nazvanu po Simonidi, koja počinje sa “Iskopaše ti oči, lepa sliko!”.

Gračanica se nalaze na spisku UNESCO – ve svetske baštine od 2006. godine, zajedno sa manastirima Pećka patrijaršija, Bogorodica Ljeviška i Dečani, pod zajedničkim nazivom „Srednjovekovni spomenici na Kosovu“ (engl. Medieval Monuments in Kosovo). Takođe, Gračanica je od 2006. upisana i na UNESCO Listu svetske baštine u opasnosti, zbog nestabilne situacije koja vlada u AP Kosovo i Metohija, trenutno pod upravom UNMIK-a, te su posete manastiru moguće samo uz vojnu pratnju KFOR-a. Nedaleko od Gračanice nalazi se arheološko nalazište “Ulpiana ” ili ”Justiniana Secunda“, grad koji je bio sastavni deo nekadašnje rimske provincije poznate kao Gornja Mezija, kojoj je pripadao i Viminacium na Dunavu.